teoria obrazu wykłady, Etnologia i antropologia kulturowa, Wstęp do teorii obrazu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Teoria obrazu:
- zjawisko eskalacji, hipertrofii obrazu
- powielanie obrazu
- świat zwielokrotnionego obrazu
- żyjemy wobec obrazu
- żyjemy w obliczu obrazu
Obraz krytykowany, napiętnowany
„Nie ma już rzeczywistości, prawdziwa obecność to obecność obrazu”. Świat symulakrów
Osobna dziedzina została wymuszona przez rozprzestrzenienia obrazu. Zwrot obrazowy.
Powstają osobne gałęzie wiedzy humanistycznej. Visual styles. Wizualność jako klucz do anatomii
kultury współczesnej
Jak rozumieć obraz?
gr. eikon obraz: różne słowa, te same pojęcia?
Obraz jest kategorią kultury: treść pojęcia jest zmienna. Żaden obraz nie istnieje poza kulturą. Żaden
obraz poza tym kontekstem nie jest właściwy.
Obrazy różnią się nie tylko materią, ale zbiorem wyobrażeń.
Rozmycie pojęciowe: „obrazu”
- graficzne -ruchome (filmy) –senne –mentalne –językowy obraz świata –cyfrowy –analogowy
W zależności od przyzwyczajeń w różny sposób mówi się o obrazie. Teorie powstają dzięki wynikom
przeniesionym z innych dziedzin wiedzy.
Współczesna topografia wizualności jest płynna
Z obrazem jako pojęciem i zjawiskiem obrazu jest problem.
Obraz jako problem, zagadka, zasłona rzeczywistości, uosobienie rzeczywistości, o obrazach
milczących i krzyczących itd.
Kategoria obrazu wikła nas w problematykę widzenia, czym jest prawda widzenia.
Co widzę? Co mogę widzieć?
Jaka jest relacja między widzialnym i niewidzialnym.
David Freedberg, Hans Belting, Didi-Hiberman
- historycy sztuki
- zwracają uwagę na konieczność współpracy z antropologami
- kategoria antropologii obrazu
- zwracają uwagę na pozytywistyczne spojrzenie w dyskusji nad obrazem.
W historii zachodniego świata kilka znaczących zdarzeń wokół dysputy nt. antropologii obrazu:
1) spór o mimesis Arystoteles-Platon
2) sobór nicejski 787, kładł kres w sporze ikonodulowie-ikonoklaści
- zadekretowano, że obraz jednak odnosi się do świętego prawzoru
- używanie obrazu
3) Ustanowienie znaczenia obrazu w sztuce renesansowej
Obraz staje się przedmiotem-obiektem, nieokreślonej przez kult czy miejsce w ekspozycji
4) Rozpętanie na nowo przez reformację
Luter, Kalwin, Zwingli
- nowy spór o obrazy
- próba zreformowania myślenia
sola filde (tylko wiara) sola pietre (tylko pismo)
„Obrazy to cienie godne rzeczy”
Oskarżanie kościoła przez reformatorów o idolatrię, bałwochwalstwo.
5) Morise Denis 1890 „Pamiętać, że obraz czy to koń bitewny czy co innego to zasadniczo płaska
powierzchnia pokryta barwami dla przyjemności oka”
Obraz- jego wartość nie jest w podobieństwie ale inherentnie w nim samym
Rene Dapitto „To nie jest fajka”
- zrywa z potoczną naturalizacją poprzez oscentacyjną sztuczność przedstawienia
Problem reprentacji
Ad.1 „Państwo” Platon X księga
- próba określenia tego jak istnieje obraz, jakie jest jego roszczenie do prawdy
Świat->idee->zmysły
Czym jest wobec tych światów tworzenie obrazu:
- naśladowanie
- odbicie
- przedstawienie
- reprodukcja
Malarz- twórca obrazu
Idee, rzeczy, wyglądy: schemat w warstwie aksjologicznej, postępującej degradacji
Idee są boskie z definicji.
Paradygmaty: wzory
Jeśli coś istnieje, to świat idealny
Rzemieślnik ku idei spogląda i wykonuje wobec wzoru idealnego
Malarz: twórca obrazu czyli widziadła. Malarz jest twórcą widziadła i widma
skia- cienia
Skia graphia- malowanie cienia, malowanie cieni.
Obraz jak lustro: odbija, ale nie tworzy. To czysta zewnętrzność.
Malarz jest kimś trzecim z natury (po rzemieślniku i twórcy idei)
Malarz jako przykład ułomności.
Poeta daje widok rzeczywistości a nie rzeczywistość.
Obraz raczej oddala niż przybliża do prawdy. Malarz jest oszustem. Obrazy są naśladowaniem
naśladowania
trompe: złudzenie
Arystoteles „Poetyka”
Akt mimezy naśladownictwa jest aktem biernym, ale aktywnością kształcącą. Platon potępia
malarstwo, bo naśladuje, a Arystoteles z tego samego powodu usprawiedliwia.
Porównanie bierze się z samego przedstawienia.
Mimesis dotyczy samego sposobu wykonania.
Uwypukla się radykalna odmienność dwóch wykładni obrazu.
Platon: przedstawienie 2 stopnie niżej.
Arystoteles: mimesis szuka usprawiedliwienia sama w sobie. Ontologia samego dzieła.
Mimesis to wewnętrzna sprawa sztuki - rzeczywistość ingeruje w nią pośrednio.
Ad.2
Eikon; ikona
kwestia ontologii obrazu, ikony (kościoły wschodnie)
Czym były ikony, jaki to typ obrazu
Floreński: próba nakreślenia tego czym jest sen, marzenie senne. Sen jako przestrzeń graniczna.
Widzenie nie jest ikoną, jest rzeczywiste samo w sobie.
Ikona w procesie artystycznego przetwarzania przechodzi w uobecnienie.
Kiedy ikona zatrzymuje na sobie wzrok, staje się widzialna (idol)
Ikona nie rodzi się z widzenia, ale je pobudza. Niewidzialne zawsze przybiera jakąś postać ale w niej
nie zastyga.
Ikona próbuje uczynić widzialnym niewidzialne. Ikona jest swego rodzaju wyzwaniem, wzywa do
tego, by wychodziło poza.
Ikona jest czymś na podobieństwo okna.
Ikona jest prawdziwa jeśli staje się czystą szybą. Głębia ikony wychodzi
Ikona nie uznaje żadnej innej wiary niż własna, idol mocno trzyma się ziemi, pokazuje niewidzialne
z definicji- odchodzić od zmysłów
Wzrok, który wnika w ikonę przypomina skok. Obrazy to idole: coś co jest widoczne, zmysłowo
postrzegane.
Sam fakt widzenia wystarcza do jego poznania. Idol daje wrażenie poznania, uwodzi zamiast
prowadzić wzrok gdzieś dalej.
Cały czas używamy tych samych schematów językowych. Dysputa jest wciąż aktualna.
Gadamer:
wychodzi poza podstawy kantowskiej aksjomatyki. Chce pokazać sztukę jako narzędzie poznania.
Jego myślenie o obrazie to nie są schematyzmy historii sztuki:
- jak istnieje obraz
- pod jakim względem różni się od podobizny
- jak wywieść z tego stosunek obrazu do jego świata.
Obraz istnieje jako prezentacja.
Prezentacja nie jest podobizną. Podobizna istnieje tylko w relacji do pierwowzoru. Jest środkiem do
celu po osiągnięciu celu traci swoją funkcję, wypełnia się w samouniesieniu.
Jak prezentuje się w obrazie to co prezentowane.
Obraz nie odsyła do tego co prezentowane. Prezentacja istotowo związana z prezentowanym
obiektem.
Istotą jest nierozróżnialność obrazu i tego co prezentowane.
Ontologia nierozróżnialności- należy do wszelkiej kategorii obrazu.
Trzeba dokonać redefinicji rutynowej kategorii mimesis.
Naśladowanie i prezentacja polegają na rozpoznaniu jego istoty.
Sens prezentacji: re-prezentacja: uobecnienie
Jeśli obraz ma być momentem reprezentacji
- to dzięki obrazowi pierwowzór staje się pra-wzorem
Dzięki obrazowi pierwowzór staje się obrazem. Następuje przyrost bytu.
Sztuce przyznaje się zdolności poznawcze. Sztuka jest narzędziem poznania.
Obraz, ikona, idol, cień, prawda, mimesis, nieodróżnialność.
Freedberg: próba ujęcia w nowy sposób ontologii obrazu.
- jest autorem kilku istotnych książek
- Columbia University
- Ikonoklaści i ich motywy niszczenia obrazów
Rubens- przedstawienie Chrystusa po Jego męce
Freedberg wydobywa z obrazów wiedzę na temat ludzi.
Najważniejszą przełomową książką jest „The power of images”
Pierwsze zdanie książki: „Nie jest to książka o historii sztuki, dotyczy związków między ludźmi i
wizerunkami na przestrzeni wieków”
1) Freedberg bierze na warsztat, omawia wszystkie wizerunki, nie tylko te, które zostały uznane za
sztukę
-> grafika dewocyjna, obrazki dewocyjne, rysunki, malowidła
2) Freedberg nie tylko chciał poszerzenia studiów historycznych o nowe obszary, bez uwzględnienia
pogardzanej sztuki nie zrozumiemy naszych reakcji na tzw. sztukę wysoką
3) zarzuca historii sztuki, że nie potrafi poradzić sobie z nimi.
Albo historycy sztuki nie są świadomi albo reagują lękiem, chcą osłabić oddziaływanie wizerunków na
ludzi
4) Freedberg rezygnuje z formalnych metod historii sztuki.
Zajmują go nie tylko same wizerunki, ale to, co się dzieje pomiędzy tym co zawieszone na ścianie a
tym co realni ludzie z nim realnie robią.
5) Freedberg nie dociska znaczenia kontekstu pokazując, że są powody, dla których debatując na
wybrany temat możemy zestawiać obrazy z różnych epok, bo mamy tam do czynienia ze wspólną
zasadą, podobną reakcją
6) Pomijanie wymiaru oddziaływania obrazu.
Historia sztuki zostawiała obraz na mitycznej muzealnej ścianie a to, jak funkcjonował przez lata, jakie
miejsce w przestrzeni kulturowej pomijano
Klasyczna historia sztuki tłumi reakcje na obrazy jako nieokrzesane, chamskie
Wg Freedberga pokazuje to wspólnotę z innymi ludźmi
7) Postuluje stworzenie nowej dyscypliny zajmującej się obrazami albo poszerzenie pakietu pytań
klasycznej historii sztuki. Trzeba zbudować od podstaw filozofię potęgi wizerunku. Może
najważniejszy jest aspekt naszego zachowania wobec wizerunku. Konieczność skonfrontowania
badań z psychologią, kognitywistyką, antropologią
Chce uzupełnić badania o poszukiwania neurofizjologiczne.
Główne założenia książki:
Dlaczego w badaniu reakcji na obrazy ważne jest badanie tego co ludowe, niskie, pogardzane
W naszych reakcjach na tzw. dzieła sztuki tkwi pewnego rodzaju wyuczony, nabyty dystans, reakcja
nieszczerości.
Podstawmy tym samym ludziom billboardy, figury woskowe, by zobaczyć jak naprawdę reagują. W
tych sytuacjach widz rzadziej tłumi reakcję.
Freedberg nie twiedzi, że historycy sztuki wyprani są z uczuć.
Zniesienie, uczynienie czymś nieistotnym dystansu między sztuką zachodnią a sztuką prymitywną.
Zarówno cechy sztuki jak i reakcji na nią- uzurpacja zachodu, przekonanie o uprzywilejowanej reakcji
białych
Przez lata w zachodniej kulturze lekceważono artefakty sztuki pierwotnej
okazało się, że w wielu przypadkach mamy do czynienia z arcydziełami, często z ogromną
samoświadomością artystyczną.
Mamy do czynienia często z wypracowanym językiem opisu
Przedstawienie przez Freedberga dzieła uznawane są za MAGICZNE, IRRACJONALNE
Freedberg chce obalić rozróżnienie między wizerunkami wywołującymi emocje a tymi powodującymi
czysto estetyczne wrażenia.
ANIMIZM- pora zastanowić się czemu jest on przypisywany, jego funkcje, relacje
Przezwyciężenie stereotypu w myśleniu nad obrazami
Freedberg studzi nasze oczekiwania
Książka jako katalog przykładów
Freedberg stara się wydobyć zjawisko żywego obrazu, zależy mu na wydobyciu go z niebytu.
Przykłady mają pokazać skalę zjawiska, bycia wobec obrazów, wobec jego nadmiaru.
Freedberg pokazuje nam, że w swojej reakcji na obrazy jesteśmy całkowicie prymitywni.
Książka w 1989
Rewolucji towarzyszy usuwanie starych wizerunków
uwolnienie reakcji, ujście mają ikonoklastyczne zachowania
ogromna rola rewolucji informatycznej
Następstwo zmian w skali globalnej - cenzura
Opieranie się wizerunkom - przemoc, niechęć lub milczące uznanie ich potęgi
Pojęcie aury - wprowadzone przez Waltera Benjamina w eseju z 1936 „Dzieło sztuki w dobie
reprodukcji technicznej”
Wraz z eksplozją środków technicznych możliwością reprodukowania znika aura dzieła sztuki.
Jednostkowość, niepowtarzalność mamy jedynie odbitki, wtórne kopie. Dzieło przestaje wywierać
magiczny skutek. Quasi -sakralna aura ulatnia się.
Mityczne kiedyś wyposażone w aurę, płaskie dziś - pozbawione jej
Aura oryginału nie zniknęła, obraz coraz dalej działa
Obrazy, wizerunki wciąż mają moc.
Nie jesteśmy biernymi odbiorcami obrazu, obraz stał się chybotliwy. Aura nie blednie, może nawet
rośnie, zyskuje na sile.
Nic wuzerybjy zaczęła się objawiać nawet w kulturach wrogich obrazom, np. Jugosławia, zagrzewanie
do boju fotografiami lub upamiętnianie zmarłych zdjęciami.
Widać, że coś co zostało nazwane auratycznością, działa.
Odczarowanie, M. Weber
Spojrzenie rzetelne na daną rzeczywistość nie potwierdza prawdziwości tezy o odczarowaniu.
Freedberg dysponując ogromną wiedzą z zakresu historii i reakcji na obrazy zachęca do traktowania
relacji dotyczących stosunku do obrazów z powagą.
25.03.2013
1584 „Obraz sprawi, że widz przedstawionemu na nim cudowi dziwować się będzie”
obraz nie przedmiot kontemplacji ale estetycznego wzruszenia, obraz działa i zmusza do działania.
Freedberg: Spróbujmy zastanowić się nad możliwością, że nie tylko dawniej ludzie wierzyli w
koncepty „działania” obrazu, ale również my powinniśmy się nad tym zastanowić
1403 - posiadanie w domu obrazów dziewczynek i chłopców, w których dzieci odnajdą wzór
Posiadanie figury Matki Boskiej z dzieckiem. Patrzenie na Jezusa czy Jana Chrzciciela dla dobra
dziecka.
Dziewczynki na 11 dziewic, św. Agnieszki itp. – kontemplowanie świętości nad świętościami.
Zabudowana w tych stwierdzeniach jest wiara w moc obrazu.
Szczera wiara w to, że wizerunki mogą coś naprawdę zrobić
Podstawowym założeniem jest wiara w moc wizerunku.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]