teorie%20konfliktu, metodologia badań
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Klasyczne teorie konfliktu
1. Rodowód teorii konfliktowych
A.
XIX- wieczne koncepcje darwinistyczne
(Darwin, Sumner, Ratzenhofer) jako
ówczesna odpowiedź na pytanie Hobbesa o naturę i genezę porządku społecznego.
B.
Marksowski, konfliktowy model społeczeństwa
: Marks koncentrował się na
przyczynach zmiany społecznej, które upatrywał w sprzecznościach tkwiących w
strukturze społecznej. Dla Marksa konflikt jest nieuniknioną własnością systemów
społecznych a manifestuje się w spolaryzowanej przeciwstawności interesów
głównych sił systemu. Konflikt jest głównym źródłem zmiany w systemie
społecznym.
C.
Polityczna koncepcja konfliktu V. Pareto
: zdaniem Pareto niejednorodność
społeczeństwa jest zjawiskiem stałym, zmienne są tylko jej formy.
Heterogeniczność społeczeństwa polega przede wszystkim na podziale i opozycji
między masami a elitami. Konflikt prowadzi bądź do kooptacji lub wymiany.
Wymiana elit, walka między nimi, naleŜą do istoty społeczeństwa i nie mogą ulec
wygaśnięciu bądź zmianie.
D.
„Organicystyczna” koncepcja konfliktu G. Simmla
. Dla Simmla konflikt to coś
więcej niŜ odbicie sprzeczności interesów, to wcielenie instynktów wrogości.
Sprzeczności interesów mogą zaostrzać te instynkty, ale stosunki harmonii i
miłości mogą je łagodzić. Konflikty zdaniem Simmla niekoniecznie prowadzą do
załamania i zmiany systemu, czasami jest przeciwnie: konflikt staje się jednym z
głównych procesów działających w kierunku utrzymania całości społecznej i
integracji, jest czymś w rodzaju choroby, która ujawnia słabości organizmu, ale
takŜe w swoisty sposób go wzmacnia.
E.
Kontekst teoretyczny i społeczny
współczesnego zainteresowania konfliktem
społecznym.
a)
lata 30-te: odsunięcie się od teorii konfliktowych (kierunek human
relations, pragmatyzm, utylitaryzm)
b)
lata 50-te: ponowny rozkwit teorii konfliktowych: reakcja na ujęcie
funkcjonalistyczne, instytucjonalizacja konfliktów zbiorowych – powstanie
wielkich central związkowych AFL i CIO.
2. Struktura i dziedzina teorii konfliktu.
Teoria konfliktu jest systemem załoŜeń, pojęć i
twierdzeń dotyczących społecznej natury konfliktu, jego kontekstu, przyczyn, przebiegu i
konsekwencji dla porządku społecznego. Większość istniejących teorii konfliktu jedynie w
niewielkiej części wyczerpuje tę definicję, koncentrując się bądź to przede wszystkim na
przyczynach, bądź przebiegu, bądź konsekwencjach konfliktu. W większości teorii
niejasności dotyczą przede wszystkim natury konfliktu.
3. Dialektyczna teoria konfliktu R. Dahrendorfa
.
A.
Odniesienie wobec funkcjonalizmu
. Zdaniem Dahrendorfa teoria socjologiczna,
zwłaszcza w ujęciu T. Parsonsa, w zbyt duŜym stopniu koncentruje się na integracji
systemu, mniejszą wagę przywiązując do zjawisk braku stabilności, zmiany,
nierównowagi. Parsons nie dostrzegał Ŝe obok aspektu normatywnego,
odpowiedzialnego za integrację systemu, istnieje takŜe wymiar interesów, często
mających charakter antagonistyczny.
B.
Koercyjna teoria społeczeństwa
. Dahrendorf opowiada się za koercyjną teorią
społeczeństwa, w myśl której:
1. KaŜde społeczeństwo w kaŜdym momencie podlega procesom zmiany, zmiana jest
wszechobecna.
2. W kaŜdym społeczeństwie, w kaŜdym momencie występuje niezgoda i konflikt –
konflikt społeczny jest wszechobecny;
3. KaŜdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany;
4. KaŜde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego
członków w stosunku do innych.
C.
Dialektyczna teoria konfliktu.
Źródłem spójności społecznej w myśl tej teorii jest
przymus oparty na zwierzchnictwie, czyli prawomocnym stosunku nadrzędności i
podporządkowania. Dychotomiczny charakter stosunku zwierzchnictwa wymusza
powstanie dwu odmiennych grup interesów. Interesy mają tu więc charakter
obiektywny.
Quasi-grupy
to takie grupy, które konstytuuje obiektywna wspólnota
interesów, z kolei
grupy interesów
to takie, w których ta wspólnota zostaje
uświadomiona i wyartykułowana. (inspiracja Marksa). Sprzeczność interesów
prowadzi do konfliktów, aczkolwiek aby konflikt zaistniał, musi zostać spełniony
szereg warunków: technicznych, organizacyjnych czy społecznych. NatęŜenie
konfliktu dotyczy wielkości zaangaŜowanej w konflikt energii i zaleŜy od kosztów
zwycięstwa bądź poraŜki zaangaŜowanych stron. Jego gwałtowność wiąŜe się
natomiast z przejawami konfliktu, a dotyczy środków zastosowanych przez grupy do
jego rozstrzygnięcia. Regulacja konfliktu jest niemoŜliwa, gdy podmioty konfliktu są
rozproszone lub niezorganizowane, musi istnieć takŜe zgoda, co do pewnych
formalnych reguł gry.
Konflikt w trojaki sposób prowadzi do zmiany struktury; poprzez całkowitą wymianę
osób na pozycjach władzy, częściową wymianę osób na pozycjach dominacji, oraz
poprzez zmianę struktury w sposób zgodny z dąŜeniami grupy podległej.
4. Funkcjonalna teoria konfliktu L. Cosera.
A.
Krytyka funkcjonalizmu i dialektycznej teorii konfliktu.
Coser z jednej strony
krytykuje parsonsowski fukcjonalizm z powodu jego niezdolności do podjęcia
problemu konfliktu. Z drugiej ma za złe Dahrendorfowi, Ŝe ten nie dostrzega
pozytywnych funkcji konfliktu.
B.
ZałoŜenia funkcjonalnej teorii konfliktu.
Opierając się na organicyzmie Simmla,
który rozpatruje konflikt jako proces zmierzający w pewnych warunkach do
utrzymania „organizmu społecznego” lub niektórych jego istotnych elementów, Coser
rozwinął wizję społeczeństwa, która podkreśla, Ŝe: 1. Świat społeczny moŜna
traktować jako system rozmaicie wzajemnie powiązanych części, 2. Wszystkie
systemy społeczne ujawniają braki równowagi wewnętrznej, napięcia i konflikty
interesów pomiędzy swoimi elementami; 3. Procesy zachodzące wewnątrz oraz
pomiędzy elementami składowymi systemu działają w róŜnych warunkach w kierunku
utrzymania, zmiany, wzrostu lub spadku integracji systemu i jego „adaptowalności”.
4. Wiele procesów, takich jak gwałtowne walki, odmienność poglądów, dewiacje i
konflikty, które zazwyczaj traktuje się jako procesy rozbijające system, mogą być
rozpatrywane w określonych warunkach jako procesy wzmacniające podstawę
integracji systemu, jak teŜ jego adaptowalności do środowiska.
C.
Przyczyny konfliktu
, zdaniem Cosera wybucha on dopiero wówczas, gdy podwaŜona
zostaje prawomocność relacji. Wybucha takŜe wówczas gdy mamy do czynienia nie z
bezwzględną deprywacją jakiejś grupy, ale z deprywacją względną wobec grup
odniesienia.
D.
NatęŜenie konfliktu.
Stopień emocjonalnego zaangaŜowania w dąŜeniu do konfliktu, a
więc jego natęŜenie wynika zdaniem Cosera z rodzaju stosunków wiąŜących
zantagonizowane strony; im te relacje są bardziej osobiste i pierwotne tym konflikt ma
ostrzejszy przebieg.
E.
Gwałtowność konfliktu
- zaleŜy od tego, czy jest on realistyczny (to znaczy dotyczy
rzeczywistych przyczyn) czy teŜ nierealistyczny, albo zastępczy (chodzi o
rozładowanie emocji). Poza tym w systemach sztywnych, gwałtowność konfliktu jest
większa, bo nie ma dostępnych alternatyw słuŜących jego rozwiązaniu.
F.
Społeczne funkcje konfliktu
– konflikt ma swoje konsekwencje zarówno dla
biorących w nim udział stron, jak i dla szerszego systemu. Jeśli chodzi o funkcje
wewnętrzne, niejednokrotnie przyczynia się on do zwiększenia integracji grupy,
ugruntowania istniejących norm lub pojawienia się nowych. Jeśli chodzi o
konsekwencje zewnętrzne - systemy społeczne dysponują róŜną tolerancją na konflikt.
W systemach elastycznych o zinstytucjonalizowanych wentylach bezpieczeństwa,
łatwiej o rozładowanie napięcia i przywrócenie równowagi. W systemach sztywnych,
potrzeba tych „wentyli’ rośnie z uwagi na uniemoŜliwienie bezpośredniej ekspresji
antagonistycznych roszczeń. Zdaniem Cosera, tym, co zagraŜa równowadze systemu,
jest nie konflikt jako taki, lecz sztywność struktury, która stwarza warunki dla
kumulacji wrogości wzdłuŜ jednej, głównej linii podziału.
5. Krytyka koncepcji konfliktu
A.
Jednostronność, niejasność i brak precyzji (czym jest konflikt, w obrębie jakich
całości zachodzi?), pułapki teoretyczne: konflikt jako zmienna zaleŜna i
niezaleŜna, skutki i funkcje konfliktu.
B.
Wewnętrzna dynamika konfliktu, jako proces niezaleŜny i autonomiczny.
C.
UzaleŜnienie teorii konfliktowych od „funkcjonalistycznego” sposobu patrzenia na
rzeczywistość społeczną.
1.
Wspólne podstawy teorii konfliktu w nowoczesnym społeczeństwie.
A.
Konflikt jako zjawisko, charakteryzuje wszelkie stosunki społeczne, nie tylko
stosunki klasowe.
B.
Konflikt w równym stopniu rozgrywa się na płaszczyźnie świadomości społecznej,
kultury, jak i społecznej struktury.
C.
Do konfliktu i przemocy dochodzi najczęściej w sferze dyskursu, a język staje się
równie „wydajnym’ narzędziem przemocy i konfliktu jak przemoc materialna.
D.
Podobnie jak w klasycznych koncepcjach konfliktu, tutaj równieŜ źródłem konfliktu
jest struktura, aczkolwiek chodzi o strukturę dyskursu, w ramach której ujawnia się
nierównowaga w dostępie do środków symbolicznego przymusu.
E.
Współczesny konflikt traci na wyrazistości, w coraz większym stopniu przybiera
formy subtelne i ukryte, ma charakter bardziej rozproszony i pośredni, natomiast w
skali często staje się powszechny i totalny.
2.
Koncepcja konfliktu poklasowego R. Dahrendorfa.
A.
Krytyka marksowskiej teorii kapitalizmu i dialektyki zmian formacji.
Pojęcie
kapitalizmu jest teoretyczną hipostazą: realnie nie istnieją społeczeństwa
kapitalistyczne. Natomiast tym co realnie istnieje, to przemiany w sensie
technologiczno-materialnym oraz w zakresie praw politycznych, które nie zawsze
pozostają ze sobą w ścisłym związku.
B.
Zasoby, uprawnienia, szanse Ŝyciowe.
Uprawnienia są społecznie zdefiniowanymi
środkami dostępu do zasobów. Nie są ani dobre, ani złe, mają charakter jakościowy,
nie stopniowalny i niepodzielny. Zasoby mają natomiast charakter ilościowy,
stopniowalny. Historia zna przypadki mnoŜenia zasobów bez uprawnień, oraz
uprawnień bez zasobów. Szanse Ŝyciowe są produktem jednych i drugich: mają
charakter potencjalny i zawierają element wolnego wyboru. To właśnie rozwój szans
Ŝyciowych moŜe być miernikiem „postępu” i „dobrobytu”.
C.
Społeczeństwo pracy i zatrudnienie jako klucz do szans Ŝyciowych w społeczeństwie
pracy.
Oddzielenie obywatelskości od zatrudnienia było postępem (wolność do
niepracowania). JednakŜe długotrwałe pozostawanie bez pracy podnosi kwestie
uprawnień. Konsumpcja jawi się jako podstawowy desygnat przynaleŜności do
społeczeństwa obywatelskiego. Konflikt pojawia się pomiędzy tymi, którzy strzegą
swojego poziomu konsumpcji, czyli klasą średnią, a tymi, którzy zostają pozbawieni
moŜliwości konsumowania (podklasą), odmawiają więc legitymizowania podstaw
społeczeństwa. Rodzi to ryzyko anomii (bezkarne naruszanie norm) i rozpadu więzi
(rozruchy, getta).
3.
Poststrukturalna teoria konfliktu M. Foucault.
A.
Pojęcie dyskursu
Pojęcie dyskursu odwołuje się do pozajęzykowych kontekstów
mówienia. Jest sferą, która funkcjonuje pomiędzy językiem, a konkretnymi
przejawami mówienia. Badanie dyskursu ma ujawnić strukturę danego systemu
wiedzy, ukryte w nim załoŜenia i przeświadczenia, a przede wszystkim jego
nieprzekraczalne granice.
B.
Władza bez podmiotu we współczesnych społeczeństwach.
KaŜdy dyskurs jest
zarazem systemem władzy, zawiera narzucenie określonej definicji prawdy i fałszu,
dobra i zła, normalności i patologii. Władza jest podstawowym i uniwersalnym
Teorie konfliktu w nowoczesnym społeczeństwie
zjawiskiem społecznym, aczkolwiek nie ma podmiotu czy ośrodka władzy. Istnieje
raczej władza wszystkich nad wszystkimi przejawiająca się w stosowanych technikach
i technikach dominacji. Władza naleŜy przy tym do sfery kultury, nie polityki.
C.
Konflikt i przemoc jako funkcja przemian w dyskursie władzy.
Według Foucaulta w
historycznym procesie zmian, związanych z przemocą i dyscypliną następuje
stopniowa depersonalizacja konfliktu, a przemoc staje się funkcją struktur
nowoczesnego dyskursu. W proces kontroli społecznej, uwikłana zostaje wiedza,
przemoc przestaje być spektakularna, staje się ukryta i rozproszona, przez to jednak
nie mniej skuteczna, na pewno zaś maksymalnie zracjonalizowana. Z uwagi na
przestrzenny rozrost współczesnych społeczeństw i wzrastającą złoŜoność stosunków
społecznych podstawą władzy staje się wiedza zarówno z poziomu psychologii jak i
organizacji społecznej. W procesie uwewnętrznienia norm i zakazów to dusza staje
się więzieniem ciała, z drugiej strony zachodzi proces racjonalizowania elementów
przemocy i opresji, minimalizacji kosztów i nakładów związanych z przemocą
społeczną. W wyniku postępującego procesu desakralizacji, społeczeństwo zmuszone
ukryć bezpodstawność świeckich źródeł sprawiedliwości zmierza w kierunku
przesłonięcia własnej odpowiedzialności za akt wymierzania kary przestępcom. Kara
przestaje być karą, a staje się elementem resocjalizacji. Stąd pomiędzy sędzią a
karanym pojawia się cały ciąg reprezentantów społeczeństwa (psychologów,
pedagogów, socjologów), którzy usiłują przywrócić przestępcę społeczeństwu.
4.
Poststrukturalna teoria konfliktu P. Bourdieu i J. C. Passerona.
A.
Klasa, habitus, kapitał
. Pojęcia te w terminologii Bourdieu nie mają wyłącznie
charakteru ekonomicznego, ale obejmują wszelkie sfery Ŝycia jednostki. I tak klasa to
środowisko klasowe, determinujące styl Ŝycia, gust, konsumpcję, stosunki rodzinne,
modę, a więc habitus jednostki, czyli system reakcji i sposobów dostosowywania się
do środowiska Ŝyciowego. Podobnie kapitał oznacza wszelkie zasoby, nie tylko
ekonomiczne, ale i społeczne, polityczne oraz kulturowe.
B.
Koncepcja kulturowej dominacji klas.
Nawiązując do marksowskiej kategorii
formacji społeczno-ekonomicznej, Bourdieu i Passeron twierdzą, Ŝe u podstaw
współczesnego panowania znajduje się układ sił między klasami składającymi się na
tą formację. W odróŜnieniu jednak od Marksa twierdzą, Ŝe ten układ sił
podtrzymywany jest przez działanie pedagogiczne, a więc obiektywną przemoc, czyli
narzucenie przez arbitralną władzę arbitralności kulturowej. Tak więc relacja konfliktu
i przemocy nie rozgrywa się w sferze stosunków produkcji, a w przestrzeni
symbolicznej. Działanie pedagogiczne jest dlatego obiektywną przemocą symboliczną
bo podlega arbitralnej selekcji znaczeń. Selekcja ta jest arbitralna poniewaŜ struktura i
funkcje kultury nie mogą być wydedukowane z Ŝadnej zasady ogólnej. Przemoc
symboliczna pojawia się w stosunku komunikowania, który moŜe wytwarzać swój
symboliczny efekt (wpływ) tylko pod dwoma warunkami; 1. Arbitralność wdroŜonych
w komunikowaniu pedagogicznym treści nigdy nie jawi się w swej prawdzie; 2.
Działanie pedagogiczne obejmuje autorytet pedagogiczny i względną autonomię
instancji (szkoły, uczelnie) powołanej do jego realizacji. Tym samym arbitralność i
autorytet jawią się jako oczywiste, co pomaga podtrzymać istniejące w obrębie
formacji układy sił.
5.
Podsumowanie
A.
Współczesne koncepcje konfliktu podąŜają w ślad za przemianami złoŜonych
społeczeństw, do których analizy nie sposób zastosować koncepcji klasycznych.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]